«Ինչքան հիշողությունը թանձրանա, այնքան ավելի հետաքրքիր գործեր կստեղծվեն»

ՀԳՄ նախագահ, ՀՀ մշակույթի նախարարության հրատարակչական գործի գործակալության պետ ԷԴՎԱՐԴ ՄԻԼԻՏՈՆՅԱՆԻ հետ մեր զրույցը Ցեղասպանության թեմայով գրականության տպագրության, թարգմանության և հանրահռչակման մասին է:

-Պարոն Միլիտոնյան, ի՞նչ գրքեր է պատրաստել ու առաջարկել գրողների միությունը` Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին ընդառաջ:
-Ցեղասպանության զոհ դարձած գրողների ստեղծագործությունները կհրատարակվեն գերմաներեն, անգլերեն, ֆրանսերեն և ռուսերեն: Աշխատանքներն ընթացքի մեջ են: Գերմանիայում 2015-ի մայիսի 10-ին տեղի կունենա գրական մեծ միջոցառում, կներկայացվի եղեռնազոհ գրողների գերմաներեն անթոլոգիան: Սակայն այսքանով չենք սահմանափակվի, հետագա տարիներին ևս այդ ստեղծագործությունները տարբեր լեզուներով կթարգմանվեն ու կներկայացվեն աշխարհին: Դա կլինի շոշափելի, ներկայանալի մի փաստ, հատկապես գրական միջավայրի, ընթերցողների համար: Վերջապես, պետք է մարդկությունը տեսնի, թե ինչ մեծություններ են զոհվել՝ Վարուժան, Սիամանթո, Ռուբեն Սևակ, Զոհրապ:
Տարբեր հրատարակչություններին ներկայացրել ենք ժամանակակից գրողների` ցեղասպանության թեմայով գրված վեպեր, պատմվածքներ, բանաստեղծություններ: Հրատարակվելու են մեր դասական հեղինակների ստեղծագործությունները` հիմնականում օտար լեզուներով: Թարգմանական գործերն ընթացքի մեջ են: Դա ևս մի ճանապարհ է աշխարհին ցուցանելի դարձնելու այն ստեղծագործությունները, որոնք գեղարվեստորեն բարձր են, նաև որոշակի փաստարկված ներկայացնում են եղեռնի իրողությունը:
2015-ի ապրիլին Երևանում նախատեսվում են գրական հանդիպումներ, գրքի ցուցահանդես: Հրավիրվելու են տարբեր երկրների գրողներ, ովքեր որոշակիորեն անդրադարձել են Հայաստանին և ցեղասպանության խնդրին:
-Կա՞ն գրքեր, որոնց հանրահռչակումը առաջնային է:
-Իհարկե, Քրիս Բոջալյանի «Ավազե ամրոցի աղջիկները» վեպը, որ վերջերս հրատարակվել է հայերեն: Ժամանակակից գրող է և մեծ ճանաչում ունի ԱՄՆ-ում: Ռումինահայ գրող Վարուժան Ոսկանյանի «Շշուկների մատյան» վեպը հրատարակվել է տասնյակ լեզուներով, հայերեն 3-րդ հրատարակությունն է իրականացվում: Մեր դասական գրողներից Խաչիկ Դաշտենցին հիշենք, Մուշեղ Գալշոյանին, Հրաչյա Քոչարին, Գուրգեն Մահարուն և այլ մեծությունների, որոնց գործերը հիմնականում թարգմանվելու են այլ լեզուներով:
-Ըստ «Գրքի հարթակ» նախագծի իրականացրած ուսումնասիրությունների` հայերենից վերջին 20 տարում 225 անուն գիրք է թարգմանվել եվրոպական 8 և տարածաշրջանային 3 լեզուներով: Ցեղասպանության մասին գրականության թարգմանությանը ի՞նչ տեղ է հատկացվել այդ համատեքստում:
-Եթե հետևեիք վերջին տասը տարվա մեր հրատարակություններին, կտեսնեիք, որ հետևողականորեն հայերենից այլ լեզուներ և այլ լեզուներից հայերեն բազմաթիվ գրքեր են հրատարակվել ցեղասպանության թեմայով` գեղարվետական, գիտական, փաստավավերագրական: Այդ թեման խորհելու, վերլուծելու մի դաշտ է լինելու նաև ապագա գրողների համար: Ինչքան հիշողությունը թանձրանա, այնքան ավելի հետաքրքիր գործեր կստեղծվեն: «Պատերազմ և խաղաղություն» վեպը Տոլստոյը գրել է 1812-ի պատերազմից շատ հետո: Բայց պիտի ասենք` տես, ոնց է ուսումնասիրել, ոնց է նրա գիտակցությունը գեղարվեստի վերածել այդ պատերազմը: Այդպես կարող ենք շատ օրինակներ բերել ու վստահաբար ապագայում ևս սպասել այդ թեմայով բարձր ստեղծագործությունների:
-Դրսում հանրահռչակելու համար լավ գործը բավակա՞ն է, թե՞ այլ գործընթացներ են պետք, ասենք, Նոբելյան մրցանակ` ճանաչում ապահովելու, «իրարանցում» առաջացնելու համար:
-Վարուժան Ոսկանյանի գիրքը երկու անգամ ներկայացվել է Նոբելյանի: Սակայն ներկայացնելը մի բան է, մրցանակ ստանալը` մեկ այլ բան: Եվ պետք չէ մտածել, թե Նոբելյան մրցանակ են ստանում ամենամեծ գրողները: Ոչ, հաճախ այդ մրցանակին արժանանում են երկրորդ, երրորդ կարգի գրողներ: Եկեք մեզ չտանջենք այդ տենչով: ՈՒղղակի գրքեր ստեղծենք, տարածենք, ավելի տեսանելի դարձնենք ցեղասպանության խնդիրը:
-Կարո՞ղ ենք ասել, որ «Շշուկների մատյանը» համաշխարհային համբավ է ապահովում, կամ այդ ճանապարհին է:
-Մեր որևէ գրող այսօր համաշխարհային համբավ չունի և դժվար թե ունենա: Դա կլինի այն դեպքում, եթե հրատարակիչը համաշխարհային հրատարակչական և լրատվական դաշտում դեր ունենա, մեծ ֆինանսներ ներդնի` գրողին ներկայացնելու, թարգմանելու, տարածելու համար: Մեր որևէ հրատարակչություն այսօր այդ հնարավորությունը չունի: Իսկ եթե մտածում եք, թե Անգլիայի, Գերմանիայի և մյուս պետությունների հրատարակչությունները պիտի զբաղվեն Հայաստանի գրողներով, սխալվում եք: Գրողին իր հրատարակիչն է նախ և առաջ ներկայացնում: Եվ պետք չէ մտածել, որ եթե անգլիացի որևէ գրող աննախադեպ ծավալներով թարգմանվում, ներկայացվում է, նա ամենամեծ գրողն է: Ոչ, այդ ընթացքում ստեղծագործող ճապոնացի, չինացի, վրացի, հունգար շատ ավելի լավ գրողի անունը հնարավոր է ընդհանրապես լսած չլինենք: Այսօր աշխարհը մարդկանց ականջների մեջ գովազդը խցկելով` անուններ է քարոզում: Մենք մեր հնարավորությունները պետք է համատեղենք սփյուռքի հնարավորությունների հետ և տարբեր երկրների հրատարակչությունների հետ աշխատելու հմտություն ունենանք: Մասնակցենք գրական հանդիպումների, գրքի միջազգային ցուցահանդեսների, ինքներս փառատոներ կազմակերպենք: Գոնե վերջին 5-6 տարում, այս առումով, որոշակի քայլեր արվում են: Պատահական չէ, որ 2012-ին Երևանը դարձավ գրքի համաշխարհային մայրաքաղաք, որքան էլ ոմանք հեգնանքով վերաբերվեն այս փաստին: Աշխարհում դա մեծ երևույթ էր, և եթե մենք չինացի, գերմանացի, ֆրանսիացի չենք, մեր մեղքը չէ դա, մենք էլ պետք է կարողանանք ներկայանալ: Ի միջի այլոց, Ռուսաստանը ներկայացրել էր քաղաքներ, որոնք չանցան: Դա դժվար մրցակցություն է:
-Գրքի, գրականության, գրողի հանդեպ վերաբերմունքն ինչպիսի՞ն է մեր երկրում:
-Դա լուրջ թեմա է՝ որքանով ենք հնարավորություն ստեղծում ներկայացնելու մեր գրականությունը հենց Հայաստանի ընթերցողին, որքանով են զանգվածային լրատվամիջոցներն անդրադառնում լավ գրքերին, լավ գրողներին: Ավելի շատ թշնամական վերաբերմունք կա: Մենք առաջարկել ենք ստեղծել հաղորդաշարեր, թեմաներ ենք ներկայացրել և՛ հանրային, և՛ այլ հեռուստաընկերություններին, բայց ապարդյուն: Շատերն ասում են` մենք սեփականատերեր ենք: Հանրայինն էլ դասականներին ներկայացնող որոշ հաղորդաշարեր է ստեղծել, իսկ հայ ժամանակակից գրականությունը, որ գրական բարձր արժեքներ ստեղծող մի դաշտ է, անտեսվում է:
-Գուցե գրքերի առատությունը թույլ չի՞ տալիս ճանաչել լավ գրականությունը, լավ գրողին:
-Լավ ընթերցողը փնտրում է լավ գրող: Եթե ընթերցողը ծանոթ չէ միջազգային ու հայաստանյան գրականությանը, գրողի՞ մեղքն է դա: Մենք հակված ենք դրսի ձայները լսելու, հրաշալի է, այդպես էլ պետք է լինի, բայց մեր ներսի ստեղծագործողի հանդեպ, կարծես, հավատ չունենք: Իր ստեղծագործողի հանդեպ հայի վերաբերմունքի մասին ժամանակին գրել է նաև Վահան Տերյանը, ասելով` եթե Հովհաննես Այվազովսկին ապրեր Հայաստանում, չէր արժանանա անգամ գավառական ուսուցչի պաշտոնի: Ինձ զանգահարում, ասում են` ո՞ւր են մեր տերյանները, մեր սարյանները: Չարենցի ծննդյան օրն էլ ինչ-որ մեկը զանգել է, թե` ո՞ւր են մեր չարենցները: Ես պատասխանեցի, որ եթե Չարենցին հարցնեին` ո՞ւր են մեր նարեկացիները, գուցե փոշմաներ, որ ծնվել է: Ո՞նց կարելի է նման հարցեր տալ, նման համեմատություններ անել: ՈՒրեմն ռուսներն անվերջ պետք է ասեն` ո՞ւր են մեր պուշկինները, տոլստոյները, դոստոևսկիները, գերմանացիներն էլ` ո՞ւր են մեր գյոթեներն ու շիլլերները: Ցանկացած գրող իր ժամանակի, իր օրերի, իր փորձի արդյունքն է: Այս ժամանակի մեջ գրողն ունի իր տեսակը, իր ձևը և դրանով է անկրկնելի: Հայաստանում կան հրաշալի նկարիչներ, ճարտարապետներ, կոմպոզիտորներ: Պե՞տք է վերջապես մի օր հարցնել լրատվական դաշտին` ինչո՞ւ եք այնպես անում, որ ժողովուրդը չիմանա, թե ինչ ունի: Որովհետև ժողովուրդը նաև ջերմություն և ներշնչանք է ստանում, երբ տեսնում է, որ իր զավակների մեջ արտահայտվել է իր պատկերը:
-Եվ վերջին հարցը: Թուրք հրատարակիչները հետաքրքրված են եղեռնազոհ գրողների գործերով, անգամ առաջարկ է եղել ներկայացնելու նրանց մեկ ընդհանուր անթոլոգիայով: Ինչո՞վ եք բացատրում այդ հետաքրքրությունը:
-Իրենց պետք է հարցնեք: Մի մոռացեք, որ զոհված գրողները Թուրքիայի քաղաքացիներն էին: Այդ երկիրը սպանել է իր քաղաքացիներին: Եվ, իհարկե, եթե թուրք հրատարակիչը խիղճ ունի, պետք է իր ընթերցողին ցույց տա, որ եղել է այդպիսի վայրագություն: Թեև, կրկնում եմ, չեմ կարող պատասխանել նրանց փոխարեն:

Հարցազրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ